Gnays Kayası Nedir? Ne İşe Yarar? Gnays yaygın olarak dağılmış bir metamorfik kaya türüdür. Gnays magmatik veya tortul kayaçların oluşturduğu yüksek sıcaklık ve yüksek basınçlı metamorfik süreçlerden oluşur. Bu kayalar granüler mineraller içerir. Bu kayalar düz ve uzun mineraller içerir. Gnays kayasını tanımlayan kompozisyonundan ziyade sahip olduğu şeritli görünüm ve dokusudur. Ortogneiss magmatik kayadan (granit gibi) türetilen gnays kayasıdır. Paragneiss ise tortul kayadan (kumtaşı gibi) türetilen gnays kayasıdır. Gnays her zaman koyu renkli ve açık renkli bantlarla karakterizedir. Buna ek olarak belirgin bir yapraklanma olmaksızın bantlı bir doku gösterir.
Gnays Kayasının Etimolojisi ve Oluşumu
Gnays kelimesi 1757’den beri İngilizce olarak tercih edilmektedir. Kelimenin kökeni büyük ihtimalle Alman gneist “kıvılcım” kelimesinden türetilmiştir. Gnays, 320 °C’ den büyük sıcaklıklara ve nispeten yüksek basınca maruz kalan tortul veya magmatik kayaçtan oluşur.
Gnays Kayasının Bileşimi
Bu kayaçların bileşimi ise kendisine özeldir. Genellikle kaba ve orta yapraklıdır. Büyük ölçüde yeniden kristalleştirilirler. Ancak bu kayalar bazı mineralleri taşımaz bunlar;
- Micas,
- Klorit,
- Platy ,mineralleridir.
Metamorfozlu magmatik kayalar granit gnayslar, diorit gnayslar vb. olarak adlandırılır. Ortogneiss, magmatik bir kayadan türetilen bir gnaysı belirtirken paragneiss ise tortul bir kayadan türetilir. Gnaysose kayalar gnays kayalara benzer özellikler göstermektedir.
Gnaysik Bantlama
Gnays kayaları paralel çizgi gibi görünen bantlarına gnaysik bantlama denir. Bu bantlaşmanın görülmesinin sebebi ise yüksek sıcaklık ve basınç koşullarıdır. Bu bantların yapısı mineraller meydana getirir. Katmanların görünümü ‘kompozisyon bantlama’ olarak adlandırılır ve bantların farklı bileşime sahip olması nedeniyle oluşur. Koyu görünen bantlar açık renkli olan bantlara göre daha fazla mafik minerallere (magnezyum ve demir) sahiptir. Daha açık renkli bantlar ise daha fazla felsik mineral (silikon, oksijen, alüminyum, sodyum ve potasyum) içerir.
Gnaysik Bantlama Neden Oluşur?
Bantlamanın yaygın nedeni, protolitin (metamorfizmaya maruz kalan kaya malzemesi) aşırı kesme kuvvetine, kayma kuvvetine maruz kalmasıdır. Bu kuvvetler kayayı plastik gibi uzatır ve asıl kaya malzemesini tabakalara ayırır. Bantlamanın diğer nedeni ise, farklı malzemeleri kimyasal reaksiyonlar yoluyla farklı katmanlara ayıran ve tam olarak anlaşılamayan “metamorfik farklılaşma” sürecidir.